Matangi ‘i he vavaá

Ko e matangi (weather) ‘i he vavaá ‘oku ha‘u ia meí he me‘a ‘oku hoko ‘i he fukahi La‘aá. ‘Oku hāhāmolofia ke hoko ha ngaahi matangi mālohi ‘aupito ‘í he la‘aá (solar storms). ‘Oku ‘ikai ke nau uesia ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá pe fanga monumanú. Ka ‘e malava ke nau maumau‘i ‘a ‘etau ngaahi fehokotaki‘anga ‘uhilá.

‘E lava ke fakatupunga ‘e ha matangi ‘i he vavaá ha ngaahi mate ‘a e ‘uhilá ‘e ala a‘u hake ki he ‘aho ‘e ono. Fekumi ki he me‘a ke faí kimu‘a, lolotonga mo e hili ‘a ha matangi mālohi ‘i he vavaá.

Fakasi‘isi‘i ha ngaahi uesia tamaki meí ha matangi ‘i he vavaá

‘Oku ala fakatupu ‘e ha matangi ‘i he vavaá ha maumau ki he‘etau ngaahi fehokotaki‘anga ‘uhilá, pea ‘e lava ke tāmate‘i kotoa pe ko ha konga ‘o e halanga ‘uhilá (grid) ke malu‘i ia. Ko e kautaha Transpower ‘okú ne fakalele ‘a e fa‘unga ma‘u‘anga ‘uhilá pea ‘okú ne fakafofonga‘i ‘a Nu‘u Sila ‘i hono tokangaekina ‘o e halanga ‘uhilá.

‘Oku motuhia ‘a ‘etau nofó meí he matemate ‘a e ‘uhilá. ‘E toki tāmate‘i pē ‘a e halanga ‘uhilá ke malu‘i ‘a ‘etau ngaahi fehokotaki‘anga ‘uhilá mei ha‘anau maumau ‘i he lele lōloá.

‘E lava foki ke motuhia ‘e he mate ‘a e ‘uhilá ‘a e ngaahi sēvesi faka‘aho hangē ko e:

• EFTPOS,  
• vaí mo e ngaahi fakatafenga vai ‘ulí,
• ngaahi pamu penisini mo e tīsolo ‘i he ngaahi pausá, pea mo e
• fakaa‘u atu ‘o e me‘atokoní mo e ngaahi koloa kehé ki he ngaahi fale koloa supamāketí.

Te tau lava kotoa ‘o fakasi‘isi‘i ha ngaahi uesia tamaki meí ha matangi ‘i he vavaá. Fakakaukau atu ki he ngaahi konga ‘i ho ‘apí ‘oku fakafalala ki he ‘uhilá.

• ‘Oku ‘i ai nai ha ngaahi konga ‘e ‘ikai fu‘u malu kiate koe ‘i ha hoko ‘a ha mate ‘a e ‘uhila?
• ‘Okú ke fakafalala nai ki he ‘uhilá ke ke hū ai ki ho ‘apí pe ko hono tauhi malu?
• Fokotu‘utu‘u ha ngaahi palani talifaki ke tauhi koe mo ho fāmilí ke mou malu ai ‘i ha mate ‘a e ‘uhilá.

Mateuteu atu kimu‘a ‘i ha matangi ‘i he vavaá

‘E ‘ikai uesia tamaki koe pe ko ho‘o fanga monumanú ‘e ha matangi ‘i he vavaá. Ka ‘e malava ke mate ‘a ho‘o ‘uhilá ‘i ha ngaahi laui ‘aho.

Fa‘u ha palani fakafāmili ki he ngaahi fakatamaki fakatu‘upakeé. Fakakaukau atu ki he me‘a ‘e ala hoko kapau ‘e mate ho‘o ‘uhilá.

Fekumi ki he ngaahi fakakaukau lelei taha ki hano leva‘i ‘o e ola ‘o ha mate ‘a e ‘uhilá.

Hiki ha lisi ‘o e ngaahi nāunau faka‘uhila ke to‘o meí he palakí lolotonga ‘a ha mate ‘a e ‘uhilá. Ko hono to‘o ko ia ‘o e ngaahi nāunau faka‘uhilá meí he palakí ‘e lava ke tokoni ia ke ta‘ofi ha fetō‘aki ‘a e ivi faka‘uhilá (electrical surges) ‘i ha‘á ne toe ulo mai.

Kapau ‘okú ke fakafalala ki he ‘uhilá ‘i ha ‘uhinga fakafaito‘o, fakapapau‘i ‘oku ‘i ai ha‘o palani talifaki. Talanoa mo ho‘omou kautaha ‘uhilá fekau‘aki mo e founga ke mou malu ai kapau ‘oku mate ‘a e ‘uhilá.

Me‘a ke fakahoko lolotonga ha matangi ‘i he vavaá

‘Ilo ma‘u pē ki he me‘a ‘oku hokó ‘i ha fakatamaki fakatu‘upakē. Fakafanongo ki he ngaahi sēvesi tokoni fakavavevavé mo e kau ma‘u mafai ki he Malu‘i Sivilé.

‘E kei mo‘ui pē ha ngaahi letiō fakamaka pe sola, pe ko e letiō ‘i ho‘o me‘alelé, lolotonga ha matangi ‘i he vavaá. ‘E malava ke ‘ikai ngāue lelei ‘a e ngaahi laine telefoní ‘i ha kamata ‘a ha matangi ‘i he vavaá. Ka ‘oku totonu ke nau toe ngāue lelei hili ange ha vaha‘a taimi. Tauhi ha lisi ‘o e ngaahi fika telefoni mahu‘ingá.

‘Oku mau kei ako ke ‘ilo fekau‘aki mo e matangi ‘i he vavaá. ‘Oku ‘ikai ke mau ‘amanaki te ne uesia ‘a e ngaahi fa‘unga ivi meí he la‘aá mo e ngaahi mīsini ‘uhila (generators) ‘oku ‘ikai hoko ki he halanga ‘uhila fakafonuá (national grid). Te ke kei lava pē ‘o faka‘aonga‘i ‘a e ongo ma‘u‘anga ivi faka‘uhila ko ‘ení ke na fakamo‘ui ‘a ho‘o telefoní, ngaahi nāunau faka‘uhilá pe telefoni to‘oto‘ó. Te ke toe lava foki ‘o ngāue‘aki ‘a ho‘o me‘alelé ke fakafonu ‘a e ngaahi nāunau ‘oku fiema‘u vivilí hangē ko e ngaahi telefoni to‘oto‘ó.

‘Oua na‘a ngāue‘aki ‘i fale ‘a e ngaahi nāunau kasa ki tu‘a hangē ko ha hita ki tu‘a, sitou ki he kemí pe ko ha me‘a tunu papakiu.

‘Uluaki faka‘aonga‘i ‘a e me‘atokoni ‘i ho‘omou ‘aisi fakamokomokó, pea toki hoko atu ki he ‘aisi fakapoloká. Pea toki ma‘u ‘a e me‘atokoni ‘i he kōpaté pe mei ho‘omou nāunau ki he fakatamaki fakatu‘upakeé.

Me‘a ke fakahoko hili ha matangi ‘i he vavaá

Muimui ki he fale‘i ‘a e Civil Defence Emergency Management Group ‘i homou koló mo e ngaahi sēvesi ki he ngaahi fakatamaki fakatu‘upakeé.

‘E malava ke hokohoko atu ‘a e matemate ‘a e ‘uhilá ‘i ha vaha‘a taimi. Tāmate‘i ‘a e palaki ‘uhila ki he ngaahi nāunau faka‘uhilá ‘i he taimi ‘oku ‘ikai ke faka‘aonga‘i ai kinautolú. Lau ma‘u pē ‘oku “mo‘ui” ‘a e ngaahi uaea ‘uhilá, palaki ‘uhilá mo e ngaahi nāunau faka‘uhilá.

Vakai‘i ‘a e me‘atokoni ‘i ho‘o ‘aisi fakamokomokó pe fakapoloká kimu‘a pea toki ma‘u ia. Kapau ‘oku nanamu pe hā ngali kehe, laku ia ki he vevé. ‘Oua na‘a toe fakapoloka ha me‘atokoni na‘e ‘osi vaia.