Ngaahi fakatu‘utāmaki kehé

‘Oku lahi ‘a e ngaahi fa‘ahinga fakatu‘utāmaki kehekehe ‘i Nu‘u Sila. ‘Ilo fekau‘aki mo e ngaahi fakatu‘utāmaki kehé pea mo hai ‘okú ne tokanga‘i kinautolú.

Ko hai ‘okú ne tokanga‘i ‘a e ngaahi fakatu‘utāmaki kehe?

‘Oku ngāue fakataha ha ngaahi va‘a ngāue kehekehe ke tokanga‘i ‘a e ngaahi fakatamaki fakatu‘upakeé mo tauhi ke malu ‘a e kakaí. ‘E makatu‘unga ‘a e va‘a ngāue te ne tataki ‘a ngāue ke tali ki he fa‘ahinga fakatu‘utāmakí pe fakatamaki fakatu‘upakeé ‘i he fa‘ahinga fakatu‘utāmaki pe me‘a fakatu‘upakē ko iá.

‘Oku ‘i ai ha ngaahi fakatamaki fakatu‘upakē ‘e ni‘ihi ‘oku fiema‘u ha ngāue fakafekau‘aki lahi ange ia ki ai ‘a e ngaahi sēvesi tokoni kehekehe. ‘I he me‘á ni, ‘e lava ke fanongonongo ha tu‘utu‘uni ngāue ki ha fakatamaki fakatu‘upakē (state of emergency) fakakolo pe fakafonua.

To‘umahaki fakamāmani lahi

‘Oku hoko ha to‘umahaki fakamāmani lahi ‘i he taimi ‘oku mafola vave ai ha vailasi peá ne uesia ai ha fonua pe ngaahi fonua lahi takatakai ‘i māmani. ‘I he taimi ‘oku hoko ai ‘ení, ‘e lava ke puke lahi ai hatau tokolahi.

Ko e Potungāue Mo‘uí (Ministry of Health) ‘a e va‘a ngāue ‘oku taki ‘i hono palani mo ngāue atu ke tali ki he ngaahi to‘umahaki fakamāmani lahí ‘i Nu‘u Silá ni.

Vela

Kapau ‘okú ke sio ki ha kohu pe afi peá ke tui ‘oku fakatu‘utāmaki nai ia ki he kakaí pe koloá, telefoni ki he 111 pea kole ki he ‘Fire‘ he taimi pē ko iá.

‘E lava ke kamata‘i ha vela ‘e he ngaahi ngāue ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá. Hangē ko ‘ení, ko ha totolo atu ‘a e afí meí ha tafu afi ‘i ha kemi, ngaahi fakapā ‘one, pe tutu veve, tafu afi pe tutututu ‘i ha ngaahi ‘uta ‘o heva atu ai ‘a e afí. ‘Oku toe kau foki ‘a e ngaahi fakatu‘utāmaki me‘alelé, mofisifisi ‘a e ‘uhilá pe ko ha uaea ‘uhila kuo holo, ‘i he ngaahi tupu‘anga angamaheni ‘o ha ngaahi vela. Pehē foki ki ha mofisi‘i afi meí ha ngaahi mīsini kosi pe potupotu‘i sikaleti.

‘Oku fatongia‘aki ‘e he Fire and Emergency New Zealand ‘a e faka‘ehi‘ehi, ngāue atu, mo hono tāmate‘i ‘o ha afi.

La‘ala‘ā

Kapau ‘oku hoko ha la‘ala‘ā/pakukā ‘i homou feitu‘ú, ‘e lava ke ke fetu‘utaki ki ho‘omou kōsilio fakakoló ki ha fakamatala lahi ange.

‘Oku fakatupu ha la‘ala‘aá ‘e he si‘isi‘i ‘a e vaí ‘i ha feitu‘u pea ‘e lava ke ne uesia hono faka‘aonga‘i ‘o e vaí mo fakatupulaki ai ‘a e tu‘unga fakatu‘utāmaki ki ha hoko ‘a ha vela.

Ko e Ministry of Primary Industries ‘okú ne tokanga‘i ‘a hono fakafa‘ahinga ‘o e la‘ala‘aá.

Ngaahi faihia mo ha hia tautoitoi

Telefoni ma‘u pē ki he 111 kapau ‘oku hoko ha me‘a ‘e ala fakatu‘utāmaki lahi ki he mo‘uí pe koloá.

Ko Nu‘u Silá ko ha feitu‘u malu ia ‘i hono fakahoa ki he ngaahi fonua kehé ka ‘oku ‘ikai ke tau ‘ata‘atā meí he faihiá. ‘Oku mahu‘inga ke ke nofo tokanga ke tokanga‘i ai koe.

‘Oku tokoni ‘a e Potungāue Polisi ‘a Nu‘u Silá ‘i hono tokanga‘i ‘o e ngaahi fakatamaki fakatu‘upakē kehekehe mo e ngaahi tūkunga malu‘i fakafonuá. ‘Oku nau fatongia‘aki hono fakahoko ‘o e laó mo hono ta‘ota‘ofi ‘o e faihiá. ‘Oku nau tokoni foki ke tauhi ‘a e malu mo e hao ‘a e kakaí.

Telefoni ki he 105 ke līpooti ha ngaahi me‘a kuo ‘osi hoko pea ‘oku ‘ikai fiema‘u ki ai ha tokoni fakavavevave ‘a e kau Polisí.

Ngaahi ‘inisēkite maumau mo e ngaahi mahaki ki he fanga monumanú mo e ‘ulu‘akaú

‘Oku tataki ‘e he Ministry for Primary Industries ‘a e fa‘unga ngāue ‘a Nu‘u Sila ki he malu ‘a e ngaahi me‘amo‘uí (biosecurity). ‘Oku kau ki heni ‘a e ngaahi ngāue ki ha hoko mai ‘a ha ngaahi ‘inisēkite maumau mo ha ngaahi mahaki ‘o ne uesia ‘a e fanga monumanú mo e ‘akaú.

‘Oku toe tataki foki ‘e he Ministry for Primary Industries ‘a e fa‘unga ngāue ‘a Nu‘u Sila ki he malu ‘a e me‘atokoní (food safety). ‘Okú ne malu‘i ‘a e mo‘ui lelei mo e tu‘unga lelei ‘a e mo‘ui ‘a e kau fakatau ‘i hení mo tu‘apule‘anga.

Ngaahi kemikale fakatu‘utāmaki

‘Oku ‘uhinga ha kemikale fakatu‘utāmaki ki ha fa‘ahinga koloa pe kemikale ‘oku ‘i ai hano ngaahi nāunau ‘oku ala pā/pahū, vela, liliu ‘i he feohi mo e ‘okisená (oxidising), faka‘au‘aunga (corrosive), pe fakakona ki he ‘ātakaí.

Ko e Fire and Emergency New Zealand ‘a e va‘a ngāue ‘oku taki ‘i he ngaahi fakatamaki fakatu‘upakē ‘oku tupu meí he ngaahi kemikale fakatu‘utāmakí.