Ngaahi Tāfeá

‘Oku fa‘a hoko ‘a e tāfeá ‘i Nu‘u Sila pea lava ke ne fakatupu ha maumau lahi mo mole ai ha mo‘ui. Fekumi ki he me‘a ke faí kimu‘a, lolotonga mo e hili ‘a ha tāfea.

Fakasi‘isi‘i ‘a e ngaahi uesia ‘a e ngaahi tāfeá

Fekumi ke ‘ilo‘i pe ko e hā ‘a e tu‘unga ‘o ha ala fakatu‘utāmaki ‘a ha tāfea ‘i homou feitu‘ú. ‘E ala ‘i ai ha ngaahi nāunau tokoni mo ha ngaahi fakamatala ‘a ho‘omou kōsilio fakakoló ki he founga ke fakasi‘isi‘i ai ha maumau ‘e ala fakatupu ‘e he tāfeá.

Vakai‘i ma‘u pē ho‘o malu‘í. ‘Oku mahu‘inga ‘a e ‘i ai ha malu‘i ‘o ho ‘apí mo e ngaahi nāunau ‘i lotó ke tokoni‘i koe ke ke toe fakaakeake hake ai kapau te ke tofanga ‘i ha maumau ‘i ha fakatamaki.

Mateuteu kimu‘a ‘i ha tāfea

Fekumi ki ho‘omou kōsilio fakakoló pe ‘oku tu‘u lavea ngofua ho ‘apí pe pisinisí ki ha tāfea pea mo e founga te nau fakatokanga atu ai kapau ‘e fiema‘u ke mou mavahe atu. Fehu‘i ange fekau‘aki mo e:

• Ngaahi palani ki he fetukutukú mo e ngaahi fa‘unga fakatokanga fakakolo ki he kakaí
• Me‘a ke fai ki ho‘o fanga monumanu lalatá mo e fanga monumanu faama‘í kapau te mou fetukutuku
• Founga te ke lava ‘o fakasi‘isi‘i ai ‘a e ala hoko mai ‘a ha fakatamaki ‘i ha tāfea ‘i he kaha‘ú, ki ho ‘apí pe pisinisí

Fakakaukau atu ko e hā ha ngaahi nāunau te mou ala fiema‘ú pea fa‘u fakataha ha palani.

‘Ahi‘ahi‘i hano fakahoko ho‘omou palani ki he fakatamaki fakatu‘upakeé mo homou halanga fetukutuku ki ha feitu‘u mā‘olunga angé.

Fakahoko ha ngaahi me‘a ke fakasi‘isi‘i ai ha ala hoko ‘a ha maumau meí he tāfeá pea fakapapau‘i ‘oku fakakau ‘i ho‘o malu‘í ha maumau ‘e hoko meí ha tāfea.

Me‘a ke fai lolotonga ‘o ha tāfea

Fakamu‘omu‘a ‘a e malú mo e haó. ‘Oua na‘á ke tuku pē ke toki hoko ha fakatamaki. Ngāue leva ‘o kapau te ke sio ki ha vai ‘oku fono hake.

‘E lava ke hoko vave ha tāfea mo ha lōmaki. Kapau ‘okú ke sio ‘oku kamata fono hake ‘a e vaí, ‘oua te ke toe tatali ki ha fakatokanga fakapule‘anga. Mavahe atu ki ha feitu‘u ‘oku mā‘olunga angé pea fakamama‘o meí he vai tāfeá.

Fakamama‘o mei he vai tāfeá

‘Oua na‘á ke teitei feinga ke lue, kakau pe faka‘uli atu ‘i he loto vai tāfeá. Ko e tokolahi ‘o e kau mate meí he tāfeá ‘oku fakatupunga ia ‘i ha feinga ‘a ha kakai ke nau faka‘uli atu ‘i he loto vai tāfeá.

Lau ma‘u pē ‘oku ‘uli ‘a e vai tāfeá meí he vai ‘uli meí he ngaahi faamá, kemikale mo e veve meí he siuá (sewer) ‘oku tafe atu ki aí. ‘E lava ‘e he vai ‘ulí ‘o ‘ai koe ke ke puke. Fakapapau‘i ‘oku fakama‘a ho ongo nimá, valá mo e koloá hili ha‘anau viviku ‘i he vai tāfeá.

Kapau ‘oku ala hoko ha tāfea:

Tauhi ke ke kei ma‘u atu ‘a e ngaahi fakamatalá. Fanongo ki he letioó pe muimui ki ho‘omou Civil Defence Emergency Management Group ‘i he ‘initanetí.

Mateuteu ke fetukutuku pea tuku ofi atu ‘a ho‘omou kato to‘oto‘o kuo tokateu ki he mavahe fakatu‘upakeé (grab bag). Fakafanongo ki he ngaahi sēvesi tokoni fakavavevavé mo e kau ma‘u mafai ki he Malu‘i Sivilé. Muimui ki ha fa‘ahinga fakahinohino pē fekau‘aki mo e fetukutuku mei homou feitu‘ú. Mou fetukutuku atu pē ‘iate kimoutolu kapau ‘oku mou ongo‘i ‘oku ‘ikai ke mou malu.

‘Unuaki‘i ‘a e fanga monumanu lalatá ki ha feitu‘u malu pea ‘unuaki‘i ‘a e fanga monumanu faamá ki ha feitu‘u mā‘olunga ange. Kapau ‘e fiema‘u ke mou mavahe, mou ō mo ho‘omou fanga monumanu lalatá. Kapau ‘oku ‘ikai malu kiate kimoutolu, ‘oku ‘ikai malu ia kiate kinautolu.

Tāmate‘i ‘a e vaí, ‘uhilá mo e kasá kapau ‘e fale‘i atu ke fai pehē.

‘Unuaki‘i ‘a e ngaahi me‘a mahu‘ingá mo fakatu‘utāmakí ki ‘olunga meí he falikí ‘i he mā‘olunga taha ‘e malavá. ‘Oku kau ki heni ‘a e ngaahi me‘angāue faka‘uhilá mo e ngaahi kemikalé Ngāue‘aki ha ngaahi koniteina malu

Hiki hake ‘a e ngaahi puipuí, kāpetí mo e nāunau mohengá ke mavahe meí he falikí.

Vakai‘i ho ngaahi kaungā‘apí mo ha taha pē te nau ala fiema‘u ‘a ho‘o tokoní.

Me‘a ke fai hili ‘a ha tāfea

Toki foki pē ki ‘api hili hano talaatu ‘e he Civil Defence (Va‘a Ngāue ki he Malu‘i Sivilé) mo e ngaahi sēvesi tokoni fakavavevavé ‘oku malu ke fai pehē. ‘E ala ‘ikai malu ke mou foki ki ‘api neongo kuo maha atu ‘a e vai tāfeá.

Fakamama‘o meí he ngaahi feitu‘u kuo maumaú. Te ke ala fakafe‘ātungia‘i ha feinga fakahaofi pea mo e ngaahi ngāue ki he fakatamaki fakatu‘upakeé peá ke tu‘u lavea ngofua lahi ange ai meí he ngaahi ha‘aha‘a ‘o e tāfeá.

Sio, kimu‘a peá ke toki manga atu. Hili ha tāfea, ‘e lava ke hekeheke pe ‘ufi‘ufi ‘a e kelekelé mo e falikí ‘e ha veve, kau ai ha ngaahi fo‘i hina kuo mafōfoa mo ha fa‘o kuo maumau.

Tokoni‘i ‘a e ni‘ihi kehé kapau te ke lava, tautautefito ki he kakai te nau fiema‘u ha tokoni lahi angé.

Kapau kuo maumau ho ‘apí pe ko ho‘o koloá

• ‘Oua na‘á ke fai ha me‘a ‘e ala matu‘utāmaki ai ho‘o mo‘uí pe fakatupu ai ha maumau lahi ange ki ho ‘apí pe ko ho‘o koloá.
• Fetu‘utaki ki ho‘o kautaha malu‘í ‘i he vave tahá.
• Kapau ‘okú ke nofo totongi ‘i he ‘apí, fetu‘utaki ki ho‘o lenilootí (landlord) mo ho‘o kautaha malu‘i ki he nāunau ‘i lotó.
• Faitaa‘i ha ngaahi ‘ata ‘o ha fa‘ahinga maumau pē. ‘E tokoni ia ke vave ‘a hono fakafuofua‘i ‘a ho‘o ngaahi ‘eke totongi huhu‘í.

Malu ‘o e me‘atokoní hili ‘a ha tāfea

Li‘aki ‘a e me‘atokoni mo e vai inu kuo fetu‘utaki mo e vai tāfeá, kau ai ‘a e ngaahi koloa fa‘o kapá.

Faka‘ehi‘ehi mei hono inu pe teuteu‘i ‘o ha me‘atokoni ‘aki ‘a e vai tepí kae‘oua kuó ke fakapapau‘i ‘oku ‘ikai uesia ia. Muimui ki ha fa‘ahinga fakahinohino ‘a ho‘omou ngaahi sino ma‘u mafai fakakoló ki hono haka ‘o e vaí.

Ke ma‘u atu ha fakamatala lahi ange ki he malu ‘o e me‘atokoní lolotonga mo e hili ha me‘a fakatu‘upaké, vakai ki he uepisaiti ‘a e Ministry for Primary Industry (Potungāue ki he Ngaahi Ngāue‘anga Fakanatulá).

Fakama‘a hili ‘a ha tāfea

Fakama‘a pea fakamōmoa homou falé mo e me‘a kotoa pē ‘oku ‘i aí. ‘E lava ke fakatupu ‘e he vai tāfeá ha ‘ea ‘oku ‘ikai lelei ki he mo‘uí ‘i ho ‘apí. ‘I he taimi ‘oku viviku ai ha ngaahi me‘a ‘o laka hake ‘i he ‘aho ‘e uá, ‘oku nau fa‘a tuhituhi. ‘E ala ‘i ai foki mo ha ngaahi siemu mo ha fanga ki‘i ‘inisēkite ‘i ho ‘apí hili ha tāfea.

‘E ala fakatupu ‘e he tuhituhí ha puke ‘a ha kakai ‘oku nau mahaki hela, ‘i ai ha kaunga kovi kiate kinautolu ‘a ha me‘a (allergies) pe ngaahi palopalema kehe ki he mānavá.

Talanoa mo ho‘o toketaá pe ko ha toe tokotaha palofesinale fakafaito‘o ‘e taha kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi fehu‘i fekau‘aki mo hono fakama‘a pe ngāue ‘i ha ‘api na‘e tāfea. Kapau ‘oku lahi ‘aupito ‘a e tuhituhí, te ke ala fie totongi ha tokoni fakapalofesinale ke fakama‘a ‘a e tuhituhí.

Malu‘i koe ‘aki ha‘o tui ha:

• me‘a mānava kuo ‘osi fakamafai
• matasio‘ata malu‘i (goggles)
• kofunima
• teunga malu‘i ‘okú ne ‘ufi‘ufi ho ongo umá/nimá mo e alangá/va‘é, pea mo ha
• sū malu mo fefeka.

Li‘aki ha fa‘ahinga me‘a pē na‘e viviku ‘i he vai tāfeá pea ‘ikai lava ke fakama‘a.

Li‘aki ha sepuni papa, ngaahi me‘a ngaahi kai pelesitiki, mo ha ngaahi mata‘i hina huhu pēpē mo ha ngaahi fo‘i tami (dummies) na‘e pālutu ‘i he vai tāfeá. ‘Oku ‘ikai ha founga ia ke fakama‘a lelei ai kinautolu.

Tāmate‘i ‘a e siemú ‘i he ngaahi kulo mo e ngaahi me‘a ngaahi kai ukameá ‘aki hono fakalili kinautolu ‘i ha vai ma‘a.